Τι είναι η "Χάρτα"

Η «Χάρτα των ευθυνών του ανθρώπου» είναι μια διεθνής πρωτοβουλία για την ευαισθητοποίηση των πολιτών, τη δημόσια συζήτηση και τη δράση γύρω από την έννοια της ευθύνης. Πρόκειται για ένα δίκτυο ατόμων και οργανισμών (περιβαλλοντικών οργανώσεων, ομάδων δημοσιογράφων, ακτιβιστών για θέματα ειρήνης, εκπαιδευτικών όλων των βαθμίδων κλπ), που προέρχονται από 16 χώρες, σε όλες τις ηπείρους. Μέσα από το δίκτυο αυτό, η Χάρτα προωθείται ως μια αφορμή για ευαισθητοποίηση και δράση, αλλά και ως ένα προσχέδιο κειμένου – πρόσκληση για δημόσια συζήτηση.

Η ίδια η Χάρτα είναι ένα κείμενο αναφοράς, που δημιουργήθηκε μετά από μια μακρά διαδικασία διαλόγου, στην οποία συμμετείχαν εκατοντάδες άτομα, από πολλές διαφορετικές πολιτιστικές και κοινωνικές ομάδες, σε όλες τις ηπείρους. Προτείνει κατευθύνσεις ανάλυσης, διαλόγου και δράσης, με τη μορφή 10 αρχών, που αναφέρονται σε θέματα όπως τα ανθρώπινα δικαιώματα, η εξουσία, η δικαιοσύνη, η επιστήμη, το περιβάλλον, η ειρήνη, ο πολιτισμός. Η έννοια της ανθρώπινης ευθύνης, κομβικό σημείο της προβληματικής, παρουσιάζεται μέσα από την πολυπλοκότητα των κοινωνικο-οικονομικών και πολιτικών συνθηκών των σύγχρονων κοινωνιών.

Η πρωτοβουλία γύρω από τη Χάρτα οδήγησε στην εφαρμογή προγραμμάτων δράσης σε όλες τις ηπείρους, σε πολλούς θεματικούς τομείς, αλλά όλα γύρω από το θέμα της κοινωνικής και ατομικής ευθύνης. Μέσα από τις ποικίλες αυτές δράσεις διαλέξαμε να αναφερθούμε, στη συνέχεια, σε όσες σχετίζονται με θέματα περιβάλλοντος: πώς θα εκπαιδεύσουμε τους νέους για θέματα περιβάλλοντος και πώς θα εμπνευστούμε από τις αρχές και την ερμηνεία της έννοιας της ευθύνης στις παραδοσιακές κοινωνίες.

Βραζιλία: πρόγραμμα Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης γύρω από την υπευθυνότητα, με τη συμμετοχή 4 εκατομμυρίων πολιτών

«Ας φροντίσουμε τη Βραζιλία» - 2ο Εθνικό Συνέδριο Εφήβων για την ευθύνη μας απέναντι στο περιβάλλον

Στη Βραζιλία, περισσότεροι από 4 εκατομμύρια άνθρωποι κινητοποιήθηκαν, κατά τη διάρκεια του 2005, για την υλοποίηση ενός προγράμματος Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης, όπου συμμετείχαν περίπου 12.000 σχολεία. Το πρόγραμμα είχε σαν αποτέλεσμα τη διαμόρφωση μιας Χάρτας των Ευθυνών, μιας διακήρυξης για τη δέσμευση των παιδιών της Βραζιλίας να αναλάβουν τις ευθύνες τους για τη χώρα, τους κατοίκους της και το φυσικό της περιβάλλον. Το κείμενο της Χάρτας καθορίζει εννέα αρχές, δράσεις για την εφαρμογή τους και εταίρους με τους οποίους μπορεί κανείς να συνεργαστεί για τα να τις υλοποιήσει.

Το πρόγραμμα αυτό οργανώθηκε από το Βραζιλιάνικο Υπουργείο Περιβάλλοντος σε συνεργασία με το Υπουργείο Παιδείας. Διαμέσου των μελών της τοπικής ομάδας δράσης για τη Χάρτα των ευθυνών του ανθρώπου, οι οποίοι συμμετείχαν στο συντονισμό του προγράμματος, η διαδικασία επικεντρώθηκε στην έννοια της υπευθυνότητας. Το κεντρικό ερώτημα στο οποίο τα παιδιά κλήθηκαν να απαντήσουν ήταν: τι μπορούμε να κάνουμε εμείς οι ίδιοι για να αναλάβουμε τις ευθύνες μας για τα προβλήματα περιβάλλοντος;

Η ομάδα των συντονιστών ξεκίνησε δημιουργώντας ένα εγχειρίδιο, που παρουσίαζε τους παιδαγωγικούς στόχους του προγράμματος και τον τρόπο λειτουργίας του: επρόκειτο ένα πρόγραμμα για το σχολείο σε στενή συσχέτιση όμως με τη γύρω κοινότητα. Η έννοια της υπευθυνότητας καταλαμβάνει κυρίαρχη θέση στο κείμενο αυτό, το οποίο παρουσιάζει και τη «Χάρτα των Ευθυνών του Ανθρώπου». Όσον αφορά στο περιεχόμενο του, το κείμενο εξηγεί με λεπτομέρειες τέσσερα κύρια θέματα που σχετίζονται με τέσσερις διεθνείς συνθήκες που έχουν συνυπογραφεί από τη Βραζιλία : τη Συνθήκη των Ηνωμένων Εθνών για τη Βιοποικιλότητα, το Πρωτόκολλο του Κυότο για τις κλιματικές αλλαγές, τη Διακήρυξη της Ρώμης για την Παγκόσμια Διατροφική Ασφάλεια και την Διακήρυξη του Ντουρμπάν για τον Ρατσισμό, τις Φυλετικές Διακρίσεις, την Ξενοφοβία και την μισαλλοδοξία.

Το έντυπο αυτό στάλθηκε σε 75.000 σχολεία της Βραζιλίας με μια πρόσκληση να ενσωματώσουν το πρόγραμμα στο σχολικό πλαίσιο και έτσι να συμμετάσχουν σε μια πανεθνική διαδικασία. Περίπου 12.000 σχολεία απάντησαν στην πρόκληση και ενσωμάτωσαν την διαδικασία αυτή στο πρόγραμμα σπουδών για ένα ολόκληρο εξάμηνο. Ζητήθηκε από κάθε σχολείο που συμμετείχε να παρουσιάσει τα αποτελέσματα της εργασίας του μέσα στο σχολείο και την τοπική κοινωνία διαμορφώνοντας αρχές για την υπευθυνότητα και καθορίζοντας τοπικές δράσεις. Κάθε σχολείο εξέλεξε επίσης δύο παιδιά ως εκπροσώπους στο Εθνικό Συνέδριο.

Συνέδρια για το περιβάλλον οργανώθηκαν, σε κάθε σχολείο και στα 27 κρατίδια της Βραζιλίας μέχρι το τέλος του 2005. Τα Συνέδρια αυτά ήταν ανοιχτά στους μαθητές κάθε ηλικίας και κάθε επιπέδου, καθώς και στους υπαλλήλους των σχολείων και στα μέλη των τοπικών κοινοτήτων. Τελικά, το Εθνικό Συνέδριο με 600 εφήβους αντιπροσώπους και εκλεγμένους δασκάλους από 12.000 σχολεία και νέους εμψυχωτές, πραγματοποιήθηκε τον Απριλίο 2006, στην πρωτεύουσα της Βραζιλίας.

Μια ενδιαφέρουσα απόφαση ήταν να μην προσκληθούν μόνο μαθητές Γυμνασίου, αλλά και τέσσερις άλλες λιγότερο οργανωμένες « κατηγορίες » παιδιών : παιδιά του δρόμου (που επιλέχθηκαν δια μέσου οργανώσεων που δουλεύουν ειδικά μαζί τους), παιδιά από κοινότητες παλιών σκλάβων (« quilombolas ») και από κοινότητες ιθαγενών βραζιλιάνων (από περιοχές με δημοτικά σχολεία μόνο), καθώς και παιδιά από οικογένειες ακτημόνων που ζουν σε αγροτικούς συνοικισμούς (δια μέσου του Κινήματος των Ακτημόνων, « MST »). Όλα αυτά τα παιδιά συνολικά αντιπροσώπευσαν 216 βραζιλιάνικες κοινότητες.

Κατά τη διάρκεια του Εθνικού Συνεδρίου, που κράτησε τέσσερις ημέρες, οι 600 εκλεγμένοι έφηβοι συζήτησαν τις προτάσεις που είχαν διαμορφωθεί κατά την προκαταρκτική περίοδο σε όλη τη χώρα και διαμόρφωσαν το τελικό κείμενο της δικής τους «Χάρτας των Ευθυνών», την οποία ονόμασαν «Vamos cuidar do Brasil» («Ας φροντίσουμε τη Βραζιλία»). Το Συνέδριο ολοκληρώθηκε με μια πορεία των χιλίων περίπου συμμετεχόντων, στην Μπραζίλια, μέχρι το Προεδρικό Ανάκτορο, όπου παρουσίασαν τη Χάρτα τους στον Luiz Inacio Lula da Silva, Πρόεδρο της Βραζιλίας, κατά τη διάρκεια μιας τελετής μέσα στο προεδρικό ανάκτορο.

Φιλιππίνες και Νέα Ζηλανδία: η έννοια της ευθύνης στους αυτόχθονες πληθυσμούς

Στις Φιλιππίνες, η τοπική ομάδα δράσης για την Χάρτα οργανώνει επιμορφωτικά σεμινάρια για καθηγητές, γύρω από θέματα ηθικής και ευθύνης των ίδιων των εκπαιδευτικών. Τα σεμινάρια οργανώνονται σε συνεργασία με την οργάνωση «Κέντρο για ένα Θετικό Μέλλον» (« Center for Positive Futures »), η οποία είναι γυμνάσιο για παιδιά των ασθενέστερων οικονομικά ομάδων πληθυσμού (παιδιά που δουλεύουν, κλπ.). Ένα φιλμ, με τον τίτλο «Προσφορά στη Γη», που δημιουργήθηκε για να χρησιμοποιηθεί στα σεμινάρια, παρουσιάζει την ιστορία των Φιλιππινέζων, ως ένα έθνος που κατακτήθηκε και αποικήθηκε, τις δυνατές και θετικές οικογενειακές αξίες οι οποίες είναι ακόμη σεβαστές, την αναγκαία αλλεληλεπίδραση ανάμεσα στο σχολείο και την κοινότητα για την προώθηση της κοινωνικής ευθύνης και την επείγουσα ανάγκη να ευαισθητοποιηθούν οι πολίτες για την δική τους προσωπική ευθύνη απέναντι σε θέματα όπως η προστασία του περιβάλλοντος και τα κοινωνικά προβλήματα. Το βίντεο παρουσιάζει επίσης τη «Χάρτα των Ευθυνών του Ανθρώπου» ως τον απαραίτητο τρίτο πυλώνα της κοινωνικής ζωής, που θα πρέπει να συνοδεύσει τις δύο υπάρχουσες συνθήκες, την Παγκόσμια Διακήρυξη των Δικαιωμάτων του ανθρώπου και την Χάρτα των Ηνωμένων Εθνών.

Η τοπική ομάδα δράσης για την Χάρτα στις Φιλιππίνες οργάνωσε επίσης μια ομάδα μελέτης για το θέμα «Παραδοσιακές κουλτούρες και Ευθύνη», τον Μάρτιο 2006. Οι συζητήσεις της ομάδας επικεντρώθηκαν στην έννοια της ευθύνης στους αυτόχθονες πληθυσμούς. Οι παραδοσιακές έννοιες που συνδέονται με αυτή της ευθύνης περιλαμβάνουν την έννοια bayanihan, όρο που αναφέρεται στην αλληλοβοήθεια ανάμεσα στις οικογένειες, μέσα σε μια κοινότητα, για έργα όπως η κατασκευή και η επιδιόρθωση ενός σπιτιού.

Οι αρχηγοί των αυτοχθόνων κοινοτήτων στις Φιλιππίνες που αναλαμβάνουν την ευθύνη για το σύνολο της κοινότητας είναι ο «datu» - ο αρχηγός του χωριού -, ο «babaylan» - ο θεραπευτής -, και ο «panday» – ο σιδηρουργός της κοινότητας. Οι αρχηγοί αυτοί, σιγά σιγά, έχουν αρχίσει να εξαφανίζονται από τη συνείδηση της κοινότητας, εξ αιτίας των εξωτερικών πολιτιστικών επιρροών και των κυβερνητικών παρεμβάσεων. Παρ’όλα αυτά, είναι ακόμη πολύ σεβαστοί σε πολυάριθμες αυτόχθονες κοινωνίες.

Ο «babaylan» δεν είναι μόνο ένας θεραπευτής, αλλά είναι επίσης αυτός που μεταδίδει την κουλτούρα της κοινότητας, μέσα από την προφορική παράδοση, χρησιμοποιώντας τη διήγηση, το χορό και τους μύθους. Οι αυτόχθονες πληθυσμοί νοιώθουν επίσης κοντά με τον κόσμο των πνευμάτων. Όλα τα ζωντανά στοιχεία, όπως τα δέντρα, τα φυτά, τα ζώα κατοικούνται – γι’αυτούς – από καλά και κακά πνεύματα. Ο βαθύς σεβασμός των αυτοχθόνων πληθυσμών για κάθε ζωντανό στοιχείο τους οδηγεί στο να σέβονται το φυσικό περιβάλλον και προστατεύουν τα οικοσυστήματα.

Στην Νέα Ζηλανδία, η τοπική ομάδα δράσης για τη Χάρτα έχει επίσης θέσει ως προτεραιότητα της τη δημιουργία στενότερων δεσμών με τους αυτόχθονες πληθυσμούς της περιοχής. Θεωρούν ότι γι’αυτούς που κατάγονται από όσους εγκαταστάθηκαν στο νησί ως άποικοι, είναι εξαιρετικά σημαντικό να συνεργαστούν με τους πληθυσμούς Μαόρι, τους αυτόχθονες πληθυσμούς των νησιών του Ειρηνικού, για να διαμορφώσουν το κοινό τους μέλλον. Υπάρχει πράγματι, σε μια μερίδα του πληθυσμού, αυξανόμενη επιθυμία για δέσμευση προς την κατεύθυνση αυτή, με στόχο τη συνεργασία με τρόπο που θα σέβεται και θα εμπνέεται από την παραδοσιακή εμπειρία και γνώση των αυτοχθόνων πληθυσμών. Την ίδια στιγμή, υπάρχουν πολλές αντιφάσεις που προέρχονται από την οικονομική παγκοσμιοποίηση του σύγχρονου κόσμου, ανάμεσα στις οποίες, το γεγονός ότι οι πληθυσμοί αυτοί αναζητούν, όπως και οι υπόλοιπες ομάδες πληθυσμού, να δρέψουν τα οφέλη της παγκοσμιοποιημένης αγοράς.

Ως αποτέλεσμα ενός εθνικού σεμιναρίου για το Νερό, που συνδιοργανώθηκε από την τοπική ομάδα δράσης για τη Χάρτα, το 2003, ξεκίνησαν διάφορες δράσεις που σχετίζονται με το τη διαχείριση των υδάτινων οικοσυστημάτων και τη χωροθέτηση των ανθρώπινων δραστηριοτήτων, σε συνεργασία με τους ντόπιους πληθυσμούς. Στην περιοχή της λίμνης Taupo, μια επιτροπή που προέρχεται από μέλη της κοινότητας των ιθαγενών και μιας κυβερνητικής υπηρεσίας ανέπτυξε προγράμματα συνεργασίας γύρω από το θέμα της διαχείρισης των φυσικών πόρων, τα οποία θα λαμβάνουν υπόψη τα πολιτιστικά στοιχεία της διαχείρισης της γης από τους αυτόχθονες πληθυσμούς, καθώς επίσης και τις εμπορικές δραστηριότητες της κυβερνητικής υπηρεσίας. Η τοπική ομάδα δράσης για τη Χάρτα στοχεύει στο να προωθήσει το πρόγραμμα αυτό ως πιλοτικό, αναδεικνύοντας συγχρόνως την έννοια της υπευθυνότητας ως κομβικό σημείο της δράσης.

Ευρώπη: δράσεις για το περιβάλλον και την υπευθυνότητα

Στην Ευρώπη, η τοπική ομάδα δράσης για τη Χάρτα, αποτελείται από εκπαιδευτικούς και ακτιβιστές από τρεις χώρες, την Γαλλία, την Ιταλία και την Ελλάδα. Η ομάδα ξεκίνησε τη δράση της στα μέσα του 2005, με μια έρευνα για τις κοινωνικές αναπαραστάσεις γύρω από την έννοια της ευθύνης στις τρεις χώρες, έρευνα που είναι ακόμη σε εξέλιξη. Στην Ελλάδα, σε συνεργασία με εθελοντές εκπαιδευτικούς γίνονται παρουσιάσεις για το θέμα της ευθύνης κατά τη διάρκεια προγραμμάτων δημιουργικής απασχόλησης, που στόχο έχουν να καταλήξουν σε καλλιτεχνικές δημιουργίες μαθητών γύρω από το θέμα αυτό. Σεμινάρια γύρω από την υπευθυνότητα οργανώθηκαν στη Γαλλία, στο πλαίσιο προγραμμάτων επιμόρφωσης εκπαιδευτικών στην Περιβαλλοντική Εκπαίδευση. Στη Γαλλία επίσης, οργανώθηκαν συζητήσεις για τη Χάρτα των Ευθυνών σε δημόσιους χώρους («καφέ») και κατά τη διάρκεια Συνεδρίων για το Περιβάλλον (Συνέδριο για το Νερό, στην Περιφέρεια Auvergne). Στην Ιταλία, η δράση έχει ως στόχο την ευαισθητοποίηση των μηχανικών και αρχιτεκτόνων πάνω σε θέματα περιβάλλοντος (περιβαλλοντικών επιπτώσεων, βιοκλιματικής αρχιτεκτονικής, κλπ).

Παράλληλα, την άνοιξη του 2006, εκδόθηκε – στα γαλλικά και τα ελληνικά – το πρώτο τεύχος από μια σειρά εγχειριδίων για το περιβάλλον και την ευθύνη, με γενικό τίτλο «Υπεύθυνη δράση». Το τεύχος αυτό παρουσιάζει την έννοια του «οικολογικού αποτυπώματος» και προτείνει δράσεις για «να ελαττώσουμε το αποτύπωμα μας πάνω στην γη». Η ευρωπαϊκή ομάδα δράσης για τη Χάρτα προγραμματίζει επίσης – σε συνεργασία με την ομάδα της Βραζιλίας – έκθεση έργων καλλιτεχνών από την Ελλάδα και τη Βραζιλία, γύρω από το θέμα της υπευθυνότητας, το καλοκαίρι του 2007.

Αναφορές:

 Περισσότερες πληροφορίες για τις δράσεις για τη Χάρτα, σε παγκόσμιο επίπεδο, βρίσκει κανείς στην ιστοσελίδα: allies.alliance21.org/charter/
 Πληροφορίες για τις δράσεις σε ευρωπαϊκό επίπεδο: Ευρωπαϊκή ομάδα συντονισμού για τη Χάρτα των Ευθυνών του Ανθρώπου

c/o Πόλις – Δίκτυο Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης, Τ.Θ. 4, 84100 Ερμούπολη

fax : 22810-87840 – e-mail : charte.europe thN otenet.gr – web : allies.alliance21.org/charter/europe