« ΑΣ ΦΡΟΝΤΙΣΟΥΜΕ ΤΗ ΒΡΑΖΙΛΙΑ » - Ένα μοναδικό εκπαιδευτικό και κοινωνικό επίτευγμα

"Η νεολαία δεν ενδιαφέρεται τόσο για το πεπρωμένο της
αλλά περισσότερο για την ελπίδα."
ένας βραζιλιάνος δάσκαλος

Φανταστείτε …
Εμπλέκοντας 12.000 σχολεία και κοινότητες γύρω από αυτά, κινητοποιώντας έτσι περίπου 4 εκατομμύρια ανθρώπους μέσα σε ένα μόνο χρόνο, για να συλλογιστούν πάνω σε βασικά ερωτήματα που αφορούν το μέλλον της ανθρωπότητας και την επιβίωση του πλανήτη, οργανώνοντας συνέδρια σε πολλές από τις 27 πολιτείες της χώρας και, στη συνέχεια, συγκεντρώνοντας 600 παιδιά εκπροσώπους σχολείων, 90 παιδαγωγούς νέων, μαζί με 200 ενήλικες, σε ένα Εθνικό Συνέδριο Παιδιών στην πρωτεύουσα της Βραζιλίας, για να διακηρύξουν "VAMOS CUIDAR DO BRASIL", Ας φροντίσουμε τη Βραζιλία".
Φανταστείτε …: Οι Βραζιλιάνοι το κατάφεραν!

Για τέσσερις μέρες, οι 600 έφηβοι εκπρόσωποι στο Εθνικό Συνέδριο συζήτησαν προτάσεις που είχαν διαμορφωθεί κατά τη διάρκεια συζητήσεων που είχαν προηγηθεί, σε όλα τα επίπεδα, σε όλη τη χώρα. Διαμόρφωσαν μια εντυπωσιακή Χάρτα των Ευθυνών, καθορίζοντας εννέα αρχές, δράσεις για την εφαρμογή τους και εταίρους με τους οποίους μπορεί κανείς να συνεργαστεί για τα να τις υλοποιήσει.

Το αποκορύφωμα του Συνεδρίου ήταν μια πορεία των χιλιάδων συμμετεχόντων στο Εθνικό Συνέδριο, στην οποία συμμετείχε η ίδια η Υπουργός Περιβάλλοντος, Marina Silva. Πέρασαν από την τεράστια λεωφόρο των Υπουργείων στην Μπραζίλια, μέχρι το Προεδρικό Ανάκτορο, όπου παρουσίασαν τη Χάρτα τους στον Luiz Inacio Lula da Silva, Πρόεδρο της Βραζιλίας, κατά τη διάρκεια μιας τελετής μέσα στο ίδιο το ανάκτορο. Όταν δύο παιδιά, που είχαν εκλεγεί από το Συνέδριο του επέδωσαν τη Χάρτα, ο Πρόεδρος, με έναν χαρακτηριστικό βραζιλιάνικο τρόπο, τα σήκωσε στα χέρια του, καταφανώς συγκινημένος. Στην ομιλία του είπε ότι, πράγματι, ήταν βαθιά συγκινημένος. Κατά τη διάρκεια περίπου τριών χρόνων Προεδρίας, είχε δεχθεί πολλές αντιπροσωπείες. Και ξαφνικά, εδώ και τώρα, συνειδητοποίησε ότι όλες αυτές οι αντιπροσωπείες ερχόταν πάντα να ζητήσουν κάτι από αυτόν ή να του πουν ότι πρέπει να κάνει κάτι. Αυτή ήταν η πρώτη φορά, είπε, που μια αντιπροσωπεία είχε έρθει να του προσφέρει κάτι: τη δέσμευση των παιδιών της Βραζιλίας να αναλάβουν τις ευθύνες τους για τη χώρα, τους κατοίκους της και το φυσικό της περιβάλλον.

Άνθρωποι που σκέφτονται: Θέλω αυτό το όνειρο να γίνει πραγματικότητα….
Αυτό το εξαιρετικό επίτευγμα ήταν το αποτέλεσμα ενός ανταγωνισμού θετικών δυνάμεων. Κατ’αρχήν υπήρξαν άτομα που πιστεύουν ακράδαντα ότι όταν υπάρχει θέληση, υπάρχει τρόπος. Η Marina Silva, η χαρισματική και οραματίστρια Υπουργός Περιβάλλοντος, που μεγάλωσε σε μια οικογένεια συλλεκτών καουτσούκ στο κρατίδιο του Acre, στην περιοχή του δάσους της βροχής του Αμαζονίου, ήταν αναμφίβολα η κύρια κινητήρια δύναμη πίσω από όλη αυτή τη διαδικασία. Είναι πεπεισμένη ότι, αν δεν εμπλακεί το σύνολο της κοινωνίας της Βραζιλίας σε έναν βαθύ προβληματισμό για τα περιβαλλοντικά και τα κοινωνικά προβλήματα, τίποτα δεν μπορεί να επιτευχθεί σε πολιτικό επίπεδο. Όταν μίλησε για αυτή την ανησυχία της με την κόρη της, το παιδί είπε: «γιατί να μην εμπλακούν τα παιδιά της Βραζιλίας;». Η παρατήρηση αυτή αποτέλεσε το έναυσμα που πυροδότησε την απόφαση της να θέσει σε εφαρμογή μια εκπαιδευτική διαδικασία για ολόκληρη τη χώρα.

Το 2003 προσέλαβε την Rachel Trajber, μια ικανότατη, δυναμική και έμπειρη γυναίκα, για τη θέση του Συντονιστή του πρώτου Συνεδρίου Παιδιών για το Περιβάλλον, που πραγματοποιήθηκε το 2003, παράλληλα με το Εθνικό Συνέδριο ενηλίκων. Αυτή η πρώτη εμπειρία ενέπνευσε τον Υπουργό Παιδείας, Tarso Genro, ο οποίος προσκάλεσε την Rachel Trajber να εργαστεί στο Υπουργείο του για να θέσει σε εφαρμογή και να συντονίσει ένα Υπουργικό Πρόγραμμα Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης, στο πλαίσιο ενός ευρύτερου προγράμματος που συνδιοργάνωνε το Υπουργείο Παιδείας και το Υπουργείο Περιβάλλοντος.

Στο σημείο αυτό, δια μέσου της Rachel, η οποία ήταν συγχρόνως μέλος της εθνικής επιτροπής της Βραζιλίας για τη Χάρτα των Ευθυνών του Ανθρώπου, δόθηκε περισσότερο έμφαση στην ίδια την έννοια της ευθύνης. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα μια αλλαγή στην κατεύθυνση του προβληματισμού για τα περιβαλλοντικά και κοινωνικά προβλήματα από την παροχή πληροφόρησης και τον καθορισμό του ενόχου στο ερώτημα: μπορούμε εμείς οι ίδιοι να αναλάβουμε τις ευθύνες μας για την επίλυση των προβλημάτων αυτών και, αν ναι, πως;

Το γεγονός ότι τα δύο Υπουργεία συνεργαζόταν στο πρόγραμμα αυτό ήταν ένα ακόμη θετικό στοιχείο στη διαδικασία αυτή, καθώς την εφαρμογή του συντόνιζαν τώρα από δύο συντονιστές υψηλού επιπέδου, έναν για κάθε Υπουργείο, Rachel Trajber και Marcos Sorrentino, και υποστηριζόταν δυναμικά από δύο δημοσίους υπαλλήλους, Ricardo Henriques και Armenio Bello Schmidt.

Κατά τη διάρκεια της φάσης προετοιμασίας, ένας εντυπωσιακός αριθμός ατόμων συμμετείχαν επίσημα στις διάφορες επιτροπές και ομάδες, σε τοπικό και σε εθνικό επίπεδο: περισσότερο από διακόσια άτομα, χωρίς να υπολογίζει κανείς τους εκπαιδευτικούς και εμψυχωτές από 12.000 σχολεία. Σημαντικό μέλος της ομάδας συντονισμού ήταν η Isis de Palma, συντονίστρια της βραζιλιάνικης επιτροπής για τη Χάρτα των Ευθυνών του Ανθρώπου.

Τα συνέδρια για το επίπεδο των σχολείων ήταν ανοιχτά για μαθητές όλων των ηλικιών και όλων των επιπέδων, καθώς επίσης και για εκπαιδευτικούς και για την τοπική κοινωνία. Ωστόσο, η επιλογή να επικεντρωθούν σε παιδιά ηλικίας 11 έως 15 ετών (5ο έως 8ο επίπεδο), για να συμμετέχουν ως εκπρόσωποι στο Εθνικό Συνέδριο, οφείλεται στην πρακτική ανάγκη για μια ηλικιακή ομάδα με επάρκεια στις ικανότητες ανάγνωσης και γραφής.

Μια ενδιαφέρουσα απόφαση ήταν να μην προσκληθούν μόνο μαθητές των επιπέδων 5 έως 8. Πέρα από τα παιδιά αυτά, επιλέχθηκαν τέσσερις άλλες λιγότερο οργανωμένες «κατηγορίες» (νεότερων) παιδιών: παιδιά του δρόμου (που επιλέχθηκαν δια μέσου οργανώσεων που δουλεύουν ειδικά μαζί τους), παιδιά από κοινότητες παλιών σκλάβων («quilombolas») και από κοινότητες ιθαγενών βραζιλιάνων (από περιοχές με δημοτικά σχολεία μόνο), καθώς και παιδιά από οικογένειες ακτημόνων που ζουν σε αγροτικούς συνοικισμούς (δια μέσου του Κινήματος των Ακτημόνων, «MST»). Όλα αυτά τα παιδιά συνολικά αντιπροσώπευσαν 216 βραζιλιάνικες κοινότητες.

Και τελικά, 19 αντιπρόσωποι οργανώσεων νέων από άλλες χώρες της Κεντρικής και Νότιας Αμερικής, που συμμετέχουν στο πρόγραμμα «Geo Youth» της UNEP, προσκλήθηκαν να συμμετέχουν και να βοηθήσουν στην εμψύχωση του Συνεδρίου. Καθώς επίσης για να εμπνευστούν …

Η φάση προετοιμασίας: βήμα βήμα από τη βάση προς την κορφή
Η Rachel και η ομάδα νέων ξεκίνησαν δημιουργώντας ένα παιδαγωγικό κείμενο εργασίας, που παρουσίαζε την βασική ιδέα της πρωτοβουλίας αυτής, τους στόχους και τον τρόπο λειτουργίας της: ένα πρόγραμμα για το σχολείο σε συσχέτιση με την κοινότητα. Το κείμενο, που ονομάζεται Βήμα βήμα για ένα Περιβαλλοντικό Συνέδριο για το Σχολείο εξηγεί με λεπτομέρειες τα τέσσερα κύρια θέματα που χρησίμευσαν ως βάση υποστηρίζοντας ολόκληρη τη διαδικασία μάθησης και σκέψης. Τα θέματα σχετίζονται με τέσσερις διεθνείς συνθήκες που έχουν συνυπογραφεί από τη Βραζιλία: τη Συνθήκη των Ηνωμένων Εθνών για τη Βιοποικιλότητα, το Πρωτόκολλο του Κυότο για τις κλιματικές αλλαγές, τη Διακήρυξη της Ρώμης για την Παγκόσμια Διατροφική Ασφάλεια και την Διακήρυξη του Ντουρμπάν για τον Ρατσισμό, τις Φυλετικές Διακρίσεις, την Ξενοφοβία και την μισαλλοδοξία.
Το κείμενο είναι εξαιρετικά καλά διαμορφωμένο και διαθέτει μια ωραία και ελκυστική παρουσίαση. Ξεκάθαρα προχωράει πέρα από την παραδοσιακή δυαδική συσχέτιση ανάμεσα στη συνολική σκέψη και την τοπική δράση, προτείνοντας έναν μοναδικό τρόπο συνδυασμού και των δύο, την ίδια στιγμή. Καταδεικνύει επίσης ποιες είναι οι τοπικές συνέπειες της έλλειψης συνολικής δέσμευσης και αντίστροφα.

Το έντυπο αυτό στάλθηκε σε 46.000 σχολεία στην Βραζιλία με μια πρόσκληση να ενσωματώσουν το πρόγραμμα αυτό στο σχολικό πλαίσιο και έτσι να συμμετάσχουν σε μια πανεθνική διαδικασία. Περίπου 12.000 σχολεία απάντησαν στην πρόκληση και ενσωμάτωσαν την διαδικασία αυτή στο πρόγραμμα σπουδών για ένα ολόκληρο εξάμηνο. Ζητήθηκε από κάθε σχολείο που συμμετείχε να παρουσιάσει τα αποτελέσματα της εργασίας του μέσα στο σχολείο και την τοπική κοινωνία με τρεις τρόπους: 1. διαμορφώνοντας αρχές για υπευθυνότητα και καθορίζοντας τοπικές δράσεις, 2. παρουσιάζοντας ένα πόστερ επιλεγμένο από αυτά που έφτιαξαν τα παιδιά στο σχολείο για να εκφράσουν τη δική τους άποψη για την ευθύνη μας απέναντι στο περιβάλλον και 3. εκλέγοντας δύο παιδιά ως εκπροσώπους τους στο Εθνικό Συνέδριο, με κριτήριο τον δυναμισμό τους, το ενδιαφέρον τους για το θέμα και την ικανότητα τους να υπερασπιστούν τις αποφάσεις του σχολείου. Η βασική αρχή της εκλογής αυτής ήταν «οι νέοι επιλέγουν τους νέους», ακολουθώντας διάφορα κριτήρια σχετικά με το φύλο, το είδος του σχολείου, την πιθανή αναπηρία και τις εθνικές ομάδες.

Τα Συνέδρια στα ίδια τα σχολεία, πλούσια από το διάλογο και τις διαδικασίες μάθησης, πραγματοποιήθηκαν και στα 27 κράτη μέχρι το τέλος του 2005. Σε 5 από αυτά τα 27 κράτη, οργανώθηκε ένα επιπλέον συνέδριο σε επίπεδο κράτους.
Συγχρόνως, κάτω από το σύνθημα «οι νέοι εκπαιδεύουν τους νέους», 90 νέοι εμψυχωτές επιλέχθηκαν από το Περιβαλλοντικό Κίνημα Νεολαίας της Βραζιλίας, για να βοηθήσουν στη διοργάνωση του Εθνικού Συνεδρίου.
Έτσι, τελικά, αυτό το Συνέδριο με 600 εφήβους αντιπροσώπους και εκλεγμένους δασκάλους από 12.000 σχολεία και νέους ενμψυχωτές, πραγματοποιήθηκε από τις 23 ώς τις 28 Απριλίου στην πρωτεύουσα της Βραζιλίας.

Ένα Συνέδριο με σοβαρή δουλειά και πολλές χαρούμενες στιγμές
Το Εθνικό Συνέδριο ξεκίνησε με μια επίσημη τελετή έναρξης, όπου μίλησαν η Υπουργός Περιβάλλοντος και υψηλόβαθμοι εκπρόσωποι του Υπουργείου Παιδείας, καθώς και η συντονιστής της Διεθνούς Επιτροπής της Χάρτας των Ευθυνών του Ανθρώπου. Οι εργασίες των εφήβων κατά τη διάρκεια του Συνεδρίου έγιναν με τη μορφή ομάδων εργασίας. Αυτές είχαν οργανωθεί με έξυπνο τρόπο, έτσι ώστε όλα τα παιδιά σε κάποια στιγμή συζήτησαν κάθε ένα από τα τέσσερα θέματα που σχετίζονταν με τη διαμόρφωση του τελικού κειμένου της δικής τους Χάρτας των Ευθυνών, που ονομάστηκε: "Vamos cuidar do Brasil".
Την τελευταία ενότητα του Συνεδρίου, τέσσερις μέρες μετά, το κείμενο αυτό που διαμορφώθηκε με συλλογικό τρόπο, υιοθετήθηκε το πρωί και στη συνέχεια, το απόγευμα, παρουσιάστηκε στον Πρόεδρο της Βραζιλίας, από τους 600 εκπροσώπους, κατά τη διάρκεια της τελετής στο Προεδρικό ανάκτορο.
Αλλά η Βραζιλία δεν θα ήταν Βραζιλία, αν δεν υπήρχαν πολλές ευκαιρίες για τραγούδι, χορό ή απλά και μόνο στιγμές χαράς!

Ένα νέο όνειρο …
Η συμμετοχή στο Συνέδριο αυτό ήταν ένα μεγάλο προνόμιο. Είχα προσκληθεί να έρθω στη Βραζιλία υπό την ιδιότητα μου ως συντονίστρια της Διεθνούς Επιτροπής της Χάρτας των Ευθυνών του Ανθρώπου. Κατά την τελετή λήξης εξέφρασα τον θαυμασμό μου για την πρωτοβουλία αυτή και το πόσο βαθιά είχα εντυπωσιαστεί από το επίπεδο γνώσεων που είχαν επιδείξει αυτά τα νέα παιδιά σχετικά με τα τέσσερα θέματα που είχαν δουλέψει. Επιβεβαίωσα, με γράμμα μου προς τον Πρόεδρο και τους Υπουργούς (στο Παράρτημα), ότι αυτό το Πρόγραμμα – απ’όσο είμαι σε θέση να γνωρίζω – είναι μοναδικό στον κόσμο και θα έπρεπε να χρησιμεύσει ως μοντέλο για άλλες χώρες. Είπα στα παιδιά ότι γνώριζα για πολύ καιρό ότι η Βραζιλία ήταν καλή στο ποδόσφαιρο, άλλα μόλις τώρα είχα ανακαλύψει ότι τα παιδιά της Βραζιλίας είναι παγκόσμιοι πρωταθλητές στη δέσμευση τους απέναντι στο μέλλον της χώρας τους και των ανθρώπων της. Υπήρχε όμως κάτι που έλλειπε. Όταν σχεδίασαν το δέντρο της Χάρτας τους, όρισαν τα κλαδιά των ευθυνών, τα φύλλα των δράσεων και τα λουλούδια των συνεργατών, λησμόνησαν μια πολύ σημαντική κατηγορία συνεργατών: τα άλλα παιδιά του κόσμου! Γιατί η Βραζιλία είναι βέβαια μια πολύ μεγάλη χώρα, όμως δεν καλύπτει ολόκληρο τον πλανήτη. Και εάν τα παιδιά των άλλων χωρών του κόσμου έκαναν ότι είχαν κάνει τα παιδιά της Βραζιλίας... Ένα δυνατό χειροκρότημα ακολούθησε την πρόταση μου.

Ας φανταστούμε ότι το όνειρο γίνεται πραγματικότητα …: ένα Παγκόσμιο Συνέδριο Παιδιών που διαμορφώνουν μια Χάρτα Ευθυνών: VAMOS CUIDAR DO PLANETA! – Ας φροντίσουμε τον Πλανήτη μας! Όπως παρατήρησε ο Pierre Calame [1] : η ιδέα αυτή είναι αρκετά τρελή για να είναι απόλυτα ρεαλιστική, χάρη στον τρόπο με τον οποίο οργανώθηκε. Χάρη στην Βραζιλία.
Όταν υπάρχει η θέληση, υπάρχει ο τρόπος!

(Πρωτότυπο στα Αγγλικά, Μετάφραση από την Γιολάντα Ζιάκα)
Δημοσίευση: 12 Ιουνίου 2006