Πρόταση για μια Χάρτα των Ευθυνών του Ανθρώπου

Συμμαχία για έναν Κόσμο Υπεύθυνο, Πλουραλιστικό και Αλληλέγγυο

Παρουσίαση Πρότασης για την

Χάρτα των Ευθυνών του Ανθρώπου.

Η λογική, η φύση και η διαδικασία σύνταξης
της
Χάρτας των Ευθυνών του Ανθρώπου.

Η Ιδέα.

"Η γη είναι το μοναδικό και αναντικατάστατο σπίτι μας. Η ανθρωπότητα, σε όλη την ποικιλομορφία της, ανήκει στον ζωντανό κόσμο και είναι μέρος της εξέλιξής του. Οι μοίρες τους είναι αδιαίρετες."

Αυτές οι λέξεις προλόγιζαν το προσχέδιο της Χάρτας των Ευθυνών του Ανθρώπου, που υποβλήθηκε το 1999 σε διάφορες ομάδες εργασίας της Συμμαχίας για έναν Κόσμο Υπεύθυνο, Πλουραλιστικό και Αλληλέγγυο.

Αυτό ήταν ένα κρίσιμο σημείο στην ιστορία της Χάρτας της Συμμαχίας, η οποία βασίστηκε σε μία διαδικασία εκτεταμένου και εντατικού διαλόγου ανάμεσα σε όσους μοιράζονταν όχι μόνο τις σοβαρές ανησυχίες τους για τις πολλές και μεγάλες κρίσεις που αντιμετωπίζει σήμερα η ανθρωπότητα, αλλά ακόμη περισσότερο, την απόφαση να ενώσουν τις δυνάμεις τους με άλλους για να ανταποκριθούν στις προκλήσεις των καιρών μας.

Οι συζητήσεις επικεντρώθηκαν στην ανάγκη για την δημιουργία μίας τέτοιας Χάρτας και αναπτύχθηκαν γύρω από θέματα όπως η νομιμότητά της, το είδος της, το ποιος θα την επικύρωνε, το πώς θα έμπαινε σε εφαρμογή και πως θα έβρισκε τη θέση της στην κοινωνία και στους διεθνείς οργανισμούς.

Σε όλη αυτήν την διαδικασία, το κείμενου της Χάρτας αποδείχτηκε πως ήταν ταυτόχρονα ένα προσχέδιο του τελικού κειμένου, ανοικτό σε προτάσεις για αλλαγές, και μια "πρόφαση" για την έναρξη ενός εντατικού διαπολιτισμικού και διεπιστημονικού διαλόγου.

Γιατί μια ακόμα Χάρτα;

Η Συμμαχία απέκτησε υπόσταση το 1993, όταν δημοσιεύτηκε το έγγραφο ίδρυσής της:
η «Πλατφόρμα για έναν κόσμο Υπεύθυνο και Αλληλέγγυο».
Αυτό το κείμενο ήταν ένα κάλεσμα για να ενώσουμε όλοι τις δυνάμεις μας ώστε να υπερνικήσουμε το συναίσθημα αδυναμίας μας μπροστά στις σοβαρότατες κρίσεις του σημερινού κόσμου: το χάσμα μεταξύ Βορρά-Νότου, μεταξύ φτωχών και πλουσίων, μεταξύ ανδρών και γυναικών, μεταξύ φύσης και ανθρωπότητας. Η «Πλατφόρμα» διαδραμάτισε έναν ουσιαστικό ρόλο στο να κινητοποιήσει ανθρώπους σε όλες τις ηπείρους ώστε να μοιραστούν εμπειρίες και ιδέες στα περισσότερα πεδία της ανθρώπινης προσπάθειας, και επεξεργάστηκε προτάσεις που αποσκοπούσαν σε μια ζωή αξιοπρεπή για όλα τα ανθρώπινα όντα και στην επιβίωση του πλανήτη.

Κατά τη διάρκεια αυτού του πρώτου σταδίου, εκείνοι που ενεπλάκησαν κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι για να αντιμετωπιστούν οι τεράστιες προκλήσεις του 21ου αιώνα, ένα νέο «κοινωνικό συμβόλαιο» μεταξύ των ανθρώπων ήταν επειγόντως απαραίτητο, με στόχο την ανάπτυξη μιας συνεργασίας που θα μπορούσε να εξασφαλίσει την επιβίωση της ανθρωπότητας και του πλανήτη. Θεωρήθηκε ότι μια τέτοια συμφωνία θα έπρεπε να λάβει τη μορφή μιας Χάρτας που θα επικυρωθεί από τους πολίτες σε όλο τον κόσμο, και αργότερα από τους διεθνείς οργανισμούς.

Ένας «τρίτος πυλώνας».

Προς το παρόν, η διεθνής ζωή υποστηρίζεται από δύο πυλώνες: την Παγκόσμια Διακήρυξη των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου, που επικεντρώνεται στην αξιοπρέπεια των ατόμων και την υπεράσπιση των δικαιωμάτων τους, και την Χάρτα των Ηνωμένων Εθνών, η οποία επικεντρώνεται στην ειρήνη και την ανάπτυξη. Αυτοί οι δύο πυλώνες αποτελούν αναμφισβήτητα ένα πλαίσιο για την πρόοδο στην οργάνωση των διεθνών σχέσεων. Τα τελευταία πενήντα χρόνια εν τούτοις, έχουν γίνει ριζικές, παγκόσμιες αλλαγές. Τώρα η ανθρωπότητα αντιμετωπίζει νέες προκλήσεις. Είναι σαφές ότι αυτοί οι δύο πυλώνες δεν επαρκούν για να αντιμετωπιστούν οι τρέχουσες και οι μελλοντικές προκλήσεις.

Η ιδέα για έναν τρίτο πυλώνα, μια «Χάρτα της Γης», η οποία θα έπρεπε να επικεντρώνεται κυρίως στις σχέσεις μεταξύ της ανθρωπότητας και της βιόσφαιρας, έκανε την εμφάνιση της αρχικά, κατά την Παγκόσμια Διάσκεψη της Στοκχόλμης για το περιβάλλον, το 1972. Αναβίωσε κατά τη διάρκεια των προετοιμασιών για τη Σύνοδο Κορυφής στο Ρίο de Janeiro το 1992. Έκτοτε, πολλά κείμενα-Χάρτες ή προσπάθειες σύνταξης μίας Χάρτας έχουν συνταχθεί και προετοιμαστεί από διάφορες ομάδες της διεθνούς κοινότητας [1], καταδεικνύοντας ότι πολλοί είναι τώρα πεπεισμένοι ότι ένας «τρίτος πυλώνας» είναι πλέον αναγκαίος περισσότερο παρά ποτέ.Αναφέρουμε ενδεικτικά τις εξής πρωτοβουλίες:
- η «Διακήρυξη για μία Παγκόσμια Ηθική», που συντάχθηκε από την Παγκόσμια Συνέλευση των Θρησκειών στο Σικάγο το 1994,
- το “Universal Ethics Project” που συντάχθηκε από την Διεύθυνση Φιλοσοφίας και Ηθικής της UNESCO,
- η «Παγκόσμια Διακήρυξη των Ευθυνών του Ανθρώπου», που συντάχθηκε στην Βιέννη το 1997 από το «Interaction Council Congress» και υπογράφηκε από 25 μεγάλες πολιτικές προσωπικότητες.
- η «Χάρτα της Γης» που γράφτηκε σε συνεργασία του «Συμβουλίου της Γης» (Maurice Strong) και της οργάνωσης «Green Cross International» (Mikhail Gorbachev).

Καμία από αυτές τις Χάρτες δεν έχει κατορθώσει να εξασφαλίσει τη συναίνεση των κυβερνήσεων, όσον αφορά το κατά πόσο πραγματικά εκφράζει τις σύγχρονες προκλήσεις που αντιμετωπίζει ο πλανήτης. Συγχρόνως, οι διακηρύξεις αυτές συντάχθηκαν από κάποιες φωτισμένες προσωπικότητες, διανοούμενους παγκόσμια γνωστούς.

Η Συμμαχία για έναν Κόσμο Υπεύθυνο, Πλουραλιστικό και Αλληλέγγυο έθεσε ως έναν από τους στόχους της τη συλλογική σύνταξη μιας τέτοιας Χάρτας, ήδη από το 1993.Σε αντίθεση με την διαδικασία διάχυσης ενός κειμένου που θα διαμορφωνόταν από μια μικρή ομάδα διανοουμένων, η Συμμαχία επέλεξε να υιοθετήσει μια συμμετοχική διαδικασία ευρύτατου διαλόγου, που θα ενέπλεκε άτομα και οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών σε ολόκληρο τον πλανήτη. Στη διαδικασία αυτή έλαβε υπόψη της τις διάφορες πρωτοβουλίες σύνταξης παρόμοιων διακηρύξεων.

Μια συμμετοχική διαδικασία σύνταξης.

Η διαδικασία της διαμόρφωσης της Χάρτας βασίστηκε στη διττή ανάγκη του να εκφραστούν η ενότητα και η διαφορετικότητα: να μπουν κοινές βάσεις για δράση με σεβασμό προς την πολιτισμική, γλωσσική, οικονομική, πολιτική και γεωγραφική ποικιλομορφία. Το κείμενο έπρεπε να τεθεί υπό κρίση, έτσι ώστε βαθμιαία να επιτευχθεί η συναίνεση.

Από το 1995 έως το 1998, ο André Levesque και η ομάδα του οργάνωσαν oμάδες εργασίας στην Αφρική, την Ασία, τη Λατινική Αμερική και την Ευρώπη. Στόχος ήταν να εντοπιστούν κάποιες κοινές αξίες και αρχές που να προέρχονται από την καθημερινή πραγματικότητα της ζωής στις διαφορετικές κοινωνίες. Το αποτέλεσμα ήταν μία πρώτη σύνταξη της Χάρτας (1999).

Από το 1999 έως το τέλος του 2000, η σύνταξη της Χάρτας εξετάστηκε συστηματικά για τη δυνατότητα συγκεκριμένης εφαρμογής της στα διαφορετικά πεδία της ανθρώπινης δραστηριότητας και σε διαφορετικά πολιτισμικά πλαίσια. Εν τω μεταξύ, πολλές ομάδες εργασίας της Συμμαχίας, κάθε μία στο πεδίο της, δούλευαν πάνω σε προτάσεις που αναφέρονταν στις νέες προκλήσεις του 21ου αιώνα. Ο διάλογος που αναπτύχθηκε γύρω από το πρώτο κείμενο της Χάρτας του 1999, οι παρατηρήσεις και οι προτάσεις που συγκεντρώθηκαν, οδήγησαν στην απόφαση, το 2001, να προετοιμαστεί ένα νέο κείμενο που θα ένοποιούσε όλες αυτές τις ιδέες.

Η Συντακτική Επιτροπή [2] υπέβαλε το πρώτο της κείμενο το φθινόπωρο του 2001 σε μια Επιτροπή Προσωπικοτήτων [3] τα σχόλια των οποίων βελτίωσαν σημαντικά το αρχικό κείμενο. Το αναθεωρημένο κείμενο υποβλήθηκε στην «Παγκόσμια Συνέλευση Πολιτών» που οργανώθηκε από την Συμμαχία, στη Lille της Γαλλίας, τον Δεκέμβριο του 2001. Οι συμμετέχοντες εξέτασαν το κείμενο ο καθένας με βάση το δικό του πολιτιστικό υπόβαθρο. Τα σχόλιά τους οδήγησαν σε ένα αναθεωρημένο κείμενο που, μετά από τη Συνέλευση της Lille υποβλήθηκε στα Μέλη της Συμμαχίας για περαιτέρω σχόλια, οδηγώντας σε ένα τελικό κείμενο, το οποίο έχει διαδοθεί ευρέως από τον Οκτώβριο του 2002 έως σήμερα.

Το ταξίδι συνεχίζεται.

Μετά από τη Συνέλευση της Lille, η Χάρτα πρέπει να κερδίσει την αποδοχή της κοινωνίας και, ελπίζουμε, κάποια στιγμή, την αποδοχή των διεθνών Οργανισμών. Η Συμμαχία θα συνεχίσει να εξετάζει κατά πόσο το κείμενο αυτό αντιπροσωπεύει τα διαφορετικά πολιτισμικά πλαίσια και τις διάφορες κοινωνικο-επαγγελματικές ομάδες.

Η Χάρτα: ένας κοινός πυρήνας στην ποικιλομορφία των ιδεών που έχουν συγκεντρωθεί από τη Συμμαχία.

Η Χάρτα των Ευθυνών του Ανθρώπου δεν είναι αυτοσκοπός. Εξαίρει την ουσία των κοινών στοιχείων πολλών προτάσεων των ομάδων εργασίας της Συμμαχίας: είναι ένα κάλεσμα για να αναγνωριστεί η επιτακτική ανάγκη να αναληφθούν νέες ευθύνες σε ατομικό καθώς επίσης και σε συλλογικό επίπεδο. Οι βασικές αρχές της προσφέρονται σαν ένας κοινός πυρήνας, που μπορεί να μεταφερθεί και να προσαρμοστεί σε διαφορετικά πεδία της ανθρώπινης προσπάθειας και στα αντίστοιχα πολιτισμικά πλαίσια.

Βασικά χαρακτηριστικά γνωρίσματα της Χάρτας.

• Τα βασικά χαρακτηριστικά γνωρίσματα της Χάρτας είναι τα ακόλουθα: Πρόκειται για μία Χάρτα των Ευθυνών του Ανθρώπου απέναντι στις προκλήσεις του 21ου αιώνα.
• Δεν είναι ένα κείμενο για το εδώ-και-τώρα ή μια απάντηση σε βραχυπρόθεσμες ανησυχίες ή σε οποιαδήποτε συγκεκριμένη ανθρώπινη δραστηριότητα. Η Χάρτα παρουσιάζει γενικές αρχές που κοινές για όλους εκείνους εκείνους που θα την αποδεχτούν και για όλους τους οργανισμούς που θα την επικυρώσουν.
• Η Χάρτα πρέπει να είναι η βάση ενός νέου κοινωνικού συμβολαίου, που θα προσδιορίζει τους νέους κανόνες συμπεριφοράς για κάθε κοινωνική και επαγγελματική ομάδα στη σχέση της με την κοινωνία. Στοχεύει στη δημιουργία ενός νέου πλαισίου αναφοράς, όχι μόνο για την ατομική συμπεριφορά, αλλά και για το χώρο της πολιτικής, το θεσμικό και το νομικό πλαίσιο της λειτουργίας των σύγχρονων κοινωνιών.
• Οι γενικές αρχές της θα πρέπει να μεταφερθούν και σταδιακά να βρουν εφαρμογή σε διαφορετικά πλαίσια, ως οδηγός για συγκεκριμένες σφαίρες της ανθρώπινης δραστηριότητας (για την ατομική συμπεριφορά, τις κοινότητες, τις κοινωνικοεπαγγελματικές ομάδες, τις κυβερνήσεις, τις επιχειρήσεις, κ.λπ.).

Είναι η "ευθύνη" μια καθολική έννοια;

Και ναι και όχι.
Ως ηθική έννοια, η έννοια της ευθύνης υπάρχει σε όλες τις ανθρώπινες ομάδες. Υπάρχουν διαφορές εν τούτοις, στον τρόπο με τον οποίο γίνεται η ανάληψη των ευθυνών. Σε ορισμένες κοινωνίες η ευθύνη ανατίθεται από την ομάδα σε ένα άτομο, αντί να την αναλάβει κάθε άτομο με δική του πρωτοβουλία. Έτσι ο τρόπος με τον οποίο κάθε άτομο θεωρείται υπεύθυνο για τις ενέργειές του ποικίλλει στην πράξη και οι πολιτισμικές διαφορές γίνονται ακόμα πιο έντονες όταν πρόκειται για τον προσδιορισμό ενός νομικού πλαισίου σχετικού με την έννοια της ευθύνης.

Η κρίση που αντιμετωπίζει σήμερα η ανθρωπότητα σημαίνει ότι αυτές οι διαφορές πρέπει να ξεπεραστούν. Έτσι, όπως τα κράτη παγκόσμια έχουν αποδεχθεί την ιδέα των "Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων", ο χρόνος έχει πλέον ωριμάσει για να γίνει αποδεκτή η έννοια των "Ευθυνών του Ανθρώπου".
Πράγματι, η παγκόσμια συνεργασία και διακυβέρνηση είναι αδιανόητες χωρίς ορισμένες παγκοσμίως αποδεκτές ιδέες και αρχές που - ανεξαρτήτως της προέλευσής τους - μπορούν να θεωρηθούν ευεργετικές για όλη την ανθρωπότητα.

Ευθύνη για την ίδια τη ζωή.

Το μέγεθος των κοινωνικών και περιβαλλοντικών κρίσεων της εποχής μας καταδεικνύει ότι αυτό που βρίσκεται σήμερα σε κίνδυνο είναι το ίδιο το δώρο της ζωής. Η ζωή δεν δημιουργήθηκε από τα ανθρώπινα όντα:
η ζωή είναι το μυστήριο που εμψυχώνει οτιδήποτε είναι ζωντανό, κάτι που αναδημιουργείται ατέρμονα στη φύση καθώς επίσης και μέσα στην ανθρωπότητα, αλλά επίσης και σε όλες τις σχέσεις μεταξύ τους.
Εν τούτοις, παρά την ποικιλομορφία του φαινομένου της ζωής, η ανθρωπότητα έχει τώρα την κοινή ευθύνη να εξασφαλίσει το δικαίωμα στην ίδια την ζωή. Γι’ αυτό μία Χάρτα που βασίζεται σε αυτήν την συνειδητοποίηση είναι "καθολική" με όλη την σημασία της λέξης: αγγίζει όλα όσα υπάρχουν, τα ορατά και αόρατα ταυτόχρονα. Ρόλος της είναι να διαφυλάξει κάτι που είναι πέρα από την ανθρώπινη κατανόηση και τον ανθρώπινο έλεγχο, αλλά για το οποίο η ανθρωπότητα είναι στο σύνολο της υπεύθυνη.
Αναπόσπαστο κομμάτι αυτής της βασικής ευθύνης είναι η ανάγκη να διαφυλαχθεί και να προστατευθεί χώρος για όλους τους λαούς της γης, για όλες τις μορφές της ζωής. Ο ακριβής τρόπος με τον οποίο πρόκειται ο χώρος αυτός να διαφυλαχθεί και η ευθύνη γι’αυτόν να κατανεμηθεί, θα ποικίλει από την μια κοινωνία στην άλλη, όμως η διατήρηση του χώρου για όλους και για άλλες μορφές της ζωής αποτελεί ένα αναπόσπαστο μέρος της διατήρησης της ίδιας της ζωής.

Αυτό είναι το όραμα που έχει εμπνεύσει την πρόταση για την Χάρτα των Ευθυνών του Ανθρώπου που ακολουθεί.